Dilşad Karan
İnsan olmayan hayvanlar kesinlikle birbirlerini, bazen de insanları aldatabilir. Peki ya aleni yalanlar söyleyen tek tür insanlar mı?
İnsan olmayan hayvanlar, çoğu zaman aldatmaya girişebilir. Peki ya yalan söyler mi?
Bu, “yalan” ile ne demek istediğinize bağlı. Stanford Felsefe Ansiklopedisine göre, yalanın en yaygın kabul edilen tanımı, “Bir başkasının ona inandırılması niyetiyle, söylediği şeye inanmayan birinin sarf ettiği ifadelerdir.” Bu tanımda en azından “ifade” kelimesi hayvanlar söz konusu olduğunda çok doğru olmayabilir. Ancak biyologlar daha çok niyete odaklanma eğilimindedir.
Greg Bryant, UCLA’da hayvan iletişimi ve sosyal davranış konusunda uzmanlaşmış bilişsel bir bilim adamıdır. Biyologların işlevsel aldatma ile kasıtlı aldatma arasında bir ayrım yaptığına dikkat çekiyor. “Fikir şu ki, hayvanlar bazen işlevsel olarak başkalarını aldatacak şekilde hareket edebilir, ancak bunun farkında değiller veya bunu yapmaya niyetli değiller” diyor.
HOROZ ÖRNEĞİ
Bryant, horoz örneğini veriyor. Horozlar bazen yiyecek olmadığında yemek çağrısı yapar. Tavuklar çağrıyı duyunca koşarak gelirler. Daha sonra horozlar, dişilere yönelik hamle yaparlar. Bu bir aldatma biçimi olsa da, kasıtlı değil, işlevseldir. Bu bir oyun ama horoz tavukları kandırdığını bilmiyor. Bryant; “Yalnızca, yemek çağrısını yaptığınız zaman için beyindeki eşik değişir. İletişim sisteminin içine yerleştirilmiştir” diyor
AGRESİF EYLEMLER ASLINDA OYUN
Marc Bekoff aynı fikirde değil. Bekoff, Colorado-Boulder Üniversitesi’nde ekoloji ve evrimsel biyoloji alanında fahri profesördür ve on yıllar boyunca sosyal hayvanları, özellikle de çakallar gibi köpekleri incelemiştir.
Köpeklerin, katılmak üzere oldukları, kaba ve agresif görünen eylemlerin oyun anlamına geldiğini, aralarında bu şekilde iletişim kurduklarını ve bu etkileşimin kasıtlı olduğunu söylüyor. Oyunu başlatan hayvan, niyetini paylaşarak savaşmak değil oynamak istediğini belirtir. Ve diğer hayvanın buna inandığını bilmesi gerekir.
MAYMUNLAR ZİHİN TEORİSİNE SAHİP
On yıllardır bilim adamları, insan olmayan herhangi bir hayvanın bir zihin teorisine sahip olup olmadığını belirlemeye çalışıyorlar. Şimdiye kadar yapılan hemen hemen tüm çalışmalar biraz tartışmalı olduğunu kanıtladı. Bir zihin teorisine sahip bir hayvan için en umut verici aday ise insanların en yakın akrabası olan orangutanlar.
Fumihiro Kano hayvanların sosyal zekasını inceleyen karşılaştırmalı bir psikolog. O ve meslektaşları, şempanzelerin, bonoboların ve orangutanların gerçekten de bir zihin teorisine sahip olduklarını kuvvetle öneren birkaç zekice deney yaptılar. Bu deneyler, orangutanların başkalarının yanlış inançlarını anlamaları üzerinde durdu ve onların bir ‘zihin teorisine’ sahip olduğu görüşünü güçlendirdi..
Discover Magazine’in haberine göre; Viyana Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yapılan başka bir çalışmada, köpeklerin insanların ne zaman yalan söylediğini anlayabildiğini gösteriyor.
Bu aynı zamanda köpeklerin zihin kuramı gibi bir şeye sahip olduğunu da öne sürüyo ama kesinlikle kanıtlamıyor. Bekoff’a göre bunu incelemek zor. Ancak doğru türde çalışmalar yapıldığında ve insanlar vahşi doğada hayvanlara baktığında, bir zihin teorisine sahip olan tek hayvanın primatlar olmadığının açık olacağını umuyor. “Sosyal hayvanların bir tür zihin teorisine sahip olmamalarına imkan yok” diyor.
Bir zihin kuramına sahip olmanın ne anlama geldiğini ve hangi hayvanların buna sahip olup olmadığını çözene kadar, insan olmayan hayvanların yalan söyleyip söyleyemeyeceğini anlamak da oldukça zor olacaktır.
