Dilşad Karan
3. Murat zamanı adeta toplu katliam yapılarak bir sürü maymun İstanbul’da idam edildi. İşte İstanbul’un idam edilen maymunlarının hikayesi…
Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren Kuzey Afrika fetihleriyle daha önce İstanbul’da olmayan şeyler seferlerden sonra getirilmeye başlandı. O dönemde maymunların sayısı da hızla artmaya başladı. Özellikle hangi maymun türü olduğu bilinmese de Macaca cinsi maymunların olduğu düşünülmekte.
Maymunlar insanlardan sonra belki de en zeki canlılardan biri olmasıyla biliniyor. Eğitilebilir, alet kullanabilir bu canlılar, Osmanlı’da bir çok işte de çalışmış. Kemaleddin Ebu Abdullah ed-Demirî tarafından yazılan Hayâtü’l-Hayevan isimli kitapta hem terzilik, hem de kuyumculukla uğraşan maymunlardan söz edilmektedir. Aynı kaynağa göre Yemen’deki maymunlar bakkallık ve kasaplık gibi işlerde bile çalıştırılmıştır.
Maymunların bu denli zeki olup insanların işlerinde de çalışabilmeleri, insanlarla iç içe olabilmeleri Osmanlı’da hem halkı ve güç sahibi kişileri bir hayli rahatsız etmiş.
Şehirde ise çok sayıda maymun dükkanı olmaya başlıyor. O dönem İstanbulluların maymun sevgisi gemicilerle sınırlı kalmayıp, zenginler, sıradan insanlar da maymun beslemeye başlıyorlar.
Sultan Murat’ın imamlığını yapan ve Rumeli kazaskeri olan Manisalı Molla Abdulkerim Efendi adeta “maymun düşmanı” seviyesine varacak kadar bir nefret besliyordu. Maymunların oyun ve eğlenceye alet edildiğini, bunun Müslüman halkı yoldan çıkardığına inanıyordu. Nefreti öyle boyutlara ulaşmıştı ki, her maymun gördüğünde asılmasını emretmişti.
Abdulkerim Efendi, Fatih Camii’nde verdiği bir Cuma vaazında “kadınların bu maymunları fena işlerde kullandığını” anlatıyor. Cuma çıkışı kızgın kalabalık önde Abulkerim Efendi arkada, Azapkapı ve Galata’daki maymun satıcılarını basıyor ve tüm maymunları topluyor.
Abdulkerim Efendi, yakalanan maymunları kendi elleriyle asıyor, iri maymunlar için ayrı idam sehpası hazırlıyor ve zavallı maymunların hepsi katlediliyor.
Tarihte bir kara leke olan bu maymun idamlarından tarihçiler ise “İstanbul’da dalında maymun sallanmayan tek bir ağaç kalmadı.” şeklinde anlatır.
MAYMUNKEŞ İMAM
İdamlardan sonra Abdulkerim Efendi ise “maymunkeş imam” olarak anılmaya başlar.
Tarihçiler aynı zamanda Abdulkerim Efendi öldüğü zaman, Osmanlı halkının İstanbul’da kutlamalar yaptığından da bahseder.
Murat Bardakçı tarihi verileri doğruluyor. Reşad Ekrem Koçu tarafından yazılan eserlerden yola çıkan Bardakçı, 17. yüzyılda maymunların topluca katliyle ilgili Koçu’nun şunları yazdığını belirtiyor:
“Yelken ve kürek devri gemiciliği zamanında direklerin tepesine tırmanarak korsan gözcülüğü yapan tálimli maymunlardan istifade edilirdi. İstanbul’da Tersane Kapısı önünde ‘‘gemi maymunu’’ yetiştirip satan esnaf dükkanları vardı. Bir gün Üçüncü Murad’ın hürmetini kazanmış olan vaizlerden Abdülkerim Efendi ‘kadınlar maymunları fuhuş aleti yaparlar’ deyip başına binlerce kişiyi topladı, bu dükkanları bastı ve zavallı hayvanları idam ettirdi.”
