Türkiye’de nesli tükenen hayvanlar

Bugüne kadar Türkiye’de nesli tükenen hayvanlar hangileri, Türkiye’de günümüzde nesli tükenme tehlikesi altında olan hayvanlar var mı?

İklim krizi ve insan faktörü yüzünden dünyada hayvan nüfusu azalıyor, nesli tükenen hayvanlara yenileri ekleniyor.

Türkiye’de nesli tükenme tehlikesindeki hayvanlar endişe yaratıyor.

Çok değil, bundan yaklaşık 50 yıl önce Türkiye’de bir kaplanla doğada karşılaşabilirdiniz. Çita için ise biraz daha geriye 250 yıl öncesine gitmeniz gerekirdi. Ve evet, bundan yaklaşık 800 yıl önce, ülkemizin doğasında bir aslanla karşılaşabilirdiniz. Ancak ülkemizde bu hayvanların nesli tükendi.

Türkiye’de tespitli nesli tükenen hayvanlar listesine geçmeden önce şunu da not edelim:

Bilim insanları, bugüne kadar yaşamış tüm canlı türlerinin neredeyse %99’luk bir kısmının neslinin tükendiğini düşünüyor. Bunun içerisinde elbette bizim için küçük sayılabilecek bakteri tipi organizmalar da var, devasa hayvanlar olan dinozorlar da…

Bu hayvanların bir kısmı, evrimsel süreçte doğal seçilim baskısına kurban gittiler, bazıları büyük felaketlerle yok oldular, bazıları da doğrudan insanlar tarafından yok edildi. UNICEF’in raporuna göre son 100 yılda vahşi memelilerin %83’ü ve tüm bitki türlerinin yarısı, tüm biyolojik çeşitliliğin yüzde 0,01’ini oluşturan insanlar tarafından yok edildi.

Ülkemiz özeline tekrar dönecek olursak, Türkiye’de nesli tükenen hayvanlar şunlar:

Asya Fili

                Asya’da yaşayan en iri hayvan olan ve yaşayan iki fil türünden biri olan Asya fili, küçük kulakları, sırtının kamburluğu ve boyutlarıyla Afrika filinden ayrılır. Kahramanmaraş yakınlarında 15. Yüzyıla tarihlenen ve “Maraş Fili” olarak isimlendirilen fil fosili, MTA Tabiat Tarihi Müzesi’nde sergilenmektedir.

   Avrupa Bizonu

                Önceden tüm Avrupa ve Anadolu’da bulunan Avrupa bizonuna artık yalnızca Belarus, Polonya, Rusya ve Ukrayna’daki milli parklarda rastlanabilmektedir.

Asya Aslanı

Afrika aslanına göre daha ufak sayılabilecek olan Asya aslanı, önceleri Yunanistan’dan Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada yaşarken, şimdilerde sadece Hindistan’ın Batısındaki Gir Ormanında görülmektedir ve nüfusu 400 civarındadır.

Asya Çitası / İran Çitası

 Kısa postu ve yelesi ile Afrika çitasından ayrılır. Önceleri Arap Yarımadası ve Yakın Doğu’dan Hazar Bölgesi ve Hindistan’a kadar uzanan bölgede yaşayan Asya Çitası, bugün yalnızca İran’ın orta bölgelerinde görülmektedir. 2017 yılı itibarıyla 50’den az bireyin kaldığı düşünülmektedir.

Hazar Kaplanı

Boyu Bengal Kaplanına göre daha küçüktür. Türkiye, Hazar Denizi, İran, Türkmenistan, Moğolistan ve Afganistan’da yaşadığı düşünülen Hazar Kaplanı, Türkiye’de en son 1970’te Şırnak Uludere’de görülmüştür.

Hubara / Yakalı Toy

Yaklaşık 60 cm boyunda olan Hubara, kahverengi boyunlu ve beyaz gövdelidir. Neredeyse hiç ses çıkarmayan bir kuş türüdür.  Türkiye’de neslinin tükendiği sanılan bu türün bir üyesi, 7 yıl sonra yaralı halde bulunup tedavi edildikten sonra doğaya salınmış ve Yozgat kırsalında avcılar tarafından vurulmuştur.

TÜRKİYE’DE NESLİ TÜKENME TEHLİKESİ ALTINDA OLAN HAYVANLAR

Alageyik / Yağmurca

Mevsimine göre beyaz lekelerle süslü açık sarımsı kahve ya da grimsi renklerde olabilir. Boyları yaklalık 150 cm kadardır. Benekli geyik de denilen bu türün en saf varlık nüfusunun Antalya’da bulunduğu düşünülmektedir. Yabani üyeleri aşırı derecede ürkektir. Türkiye’deki sayılarının 350 civarında olduğu düşünülmektedir.

Acem Ceylanı / Kursaklı Ceylan

Kursaklı ceylanların renkleri açık kiremit kahverengiden koyu krem sarısına kadar değişmektedir.  Yaklaşık boyları 100 metredir. Yalnızca erkeklerinde boynuz bulunur. Türkiye’de yaklaşık 250-300 adet bulunduğu düşünülmektedir.

Çizgili Sırtlan

Boyları 110 cm uzunluğa ve ağırlıkları 40-50 kg’a ulaşabilir. Gri renklidir ve tüm vücudu belirgin siyah çizgilerle kaplıdır. Benekli Afrika sırtlanlarından farklı olarak yalnız yaşamayı ve avlanmayı tercih ettikleri için görülmeleri oldukça zordur. Korktuğu ya da heyecanlandığı zaman sırtındaki yeleyi dikleştirerek olduğundan büyük görünür. Dünyada 8000-10000 birey kaldığı düşünülmektedir.

Akdeniz Foku

2-3 metre boyuna, 200-300 kg ağırlığa ulaşabilen Akdeniz Foku, uzun bıyıklı ve siyah gözlüdür. Dişileri erkeklere göre daha açık renklidir. Çoğunlukla yalnız yaşarlar, ürkek ve az sosyal canlılardır. Dişileri ise erkeklerine göre daha gezgindir. Dünyada toplam 600 kadar kaldığı tahmin edilmekle birlikte, 100 kadarının Türkiye kıyılarında olduğu sanılmaktadır.

Telli Turna

Kanat açıklığı 155-180 cm, uzunlukları ise 85-100 cm’dir. Kış aylarını Afrika’da geçirir, baharda Anadolu’ya gelir ve Mart-Nisan aylarında burada ürediği bilinmektedir. Avrupa’da son üreyen 11 bireyinin Muş’un Bulanık Ovası’nda bulunduğu düşünülmekteydi ancak  bu türün artık Türkiye’de üreyen nüfusu kalmadığı düşünülmektedir.

Bozkır Kartalı

Bozkır kartalları, orman kartallarından büyük, iri yapılı, uzun kanatlıdır. Kanatları altında açık renkli şerit bulunur.  Boyları  62-74 cm, kanat açıklıkları 165-190 cm’dir. Popülasyonları; Rusya, Orta Asya, Hindistan gibi büyük bir alana yayılmıştır. Nesli tükenme tehlikesi altındadır.

Ulu Doğan

Ulu doğan, 55–65 cm uzunluğunda ve 150–200 cm kanat genişliğindedir. Kendilerine yuva yapmayıp başka kuşların yuvalarına yumurta bırakırlar. Doğu Avrupa Mançurya bölgesine kadar olan yerlerinde bulunur. 2004 yılındaki verilere göre nüfusları   7200-8800 kadardır.

Toros Kurbağası

Vücut boyu 7.5 cm kadar olabilen Toros kurbağalarının derisi yumuşak, düz ve incedir. Endemik bir tür olan Toros Kurbağası, ötmeyen tek kurbağa türüdür. Yalnızca Orta Toroslar’da bulunan Bolkar Dağlarındaki Çiniligöl ve Karagöl’de yaşadığı sanılırken, 2007 yılında yapılan bir araştırma ile Eğrigöl mevkiinde de yaşamakta olduğu ilk kez tespit edilmiştir. Sırt kısımlarındaki renkler sarımsı, kirli yeşil veya sarımsı pembedir. Karın bölgeleri genellikle lekesizdir ve pembe, sarı, nadiren de griye yakın bir renkte olabilir.

NESLİNİN TÜKENDİĞİ SANILAN TÜRLER

Anadolu Parsı

Yaklaşık ömrü 20 yıl olan Anadolu Parsının Boyu 200–250 cm, ağırlığı dişilerde 35-50 kg, erkeklerde ise 45-70 kg civarındadır. Türkiye’de nesli tükendiği düşünülmekteydi ancak Mayıs 2021 tarihinde yayımlanan araştırma makalesinde Şırnak Cudi dağında kurulan fotokapanlarla 2018 ve 2019 yıllarında çekilmiş, aynı bireye ait olduğu düşünülen 3 farklı fotoğrafı yayımlanmıştır. Türkiye’de neslinin devam edip etmediği bilinmemektedir.

Eski Dünya Kunduzu

Avrupa’nın en büyük kemirgeni olan Eski Dünya Kunduzu, 75-100 cm boylarında ve 13-30 kg ağırlığındadır. Avrupa’nın tamamından, Orta Asya’ya kadar bir alanda yaygınken bugün sadece Avrupa’da bazı bölgelerde yaşamaktadır. Türkiye’de neslinin tükendiği düşünülmektedir.

Yılanboyun

Yaklaşık boyu 90 cm uzunluğundadır. Boyunlaru oldukça uzun ve S şeklindedir. Türkiye’de son görüldüğü tarih olarak 1962 kayıt edilmiştir. Türkiye’de neslinin tükendiği düşünülmektedir.